خبرنگاران درباره نورعلی برومند - عینکی متفکر

به گزارش عینکی متفکر، تهران- خبرنگاران- نورعلی برومند استاد موسیقی و نوازنده چیره دست انواع سازهای سنّتی ایرانی به شمار می رفت که نقش بسزایی در تکامل و انتقال موسیقی به نسل های بعد از خود داشت. وی در حفظ و اشاعه ردیف موسیقی سنتی کوشش های ارزنده ای کرد به گونه ای که بسیاری او را احیاگر موسیقی اصیل ایرانی می دانند.

دوام و قوام موسیقی ایرانی مدیون افرادی است که از سال های گذشته تا به امروز با خدمات بی بدیل خود به این هنر در حفظ و گسترش آن کوشیده اند. نورعلی برومند از جمله آن عظیمان است که نقش کلیدی و بسیار ارزشمندی را در انتقال اصولی و صحیح شیوه های موسیقی سنتی ایران به نسل های بعدی داشت و عمر گرانبهای خود را صرف آموزش و تحقیق در حوزه موسیقی کرد. این هنرمند نامدار، عامل انتقال میراث گرانبهای گذشته به هنرمندان امروز بود و وی را باید احیاگر موسیقی اصیل ایرانی دانست. فعالیت های تاثیرگذار برومند در این عرصه و پرورش شاگردان و چهره های شاخصی مانند محمد رضا شجریان، پرویز مشکاتیان، حسین علیزاده، محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ فر، شهرام ناظری، جلال ذوالفنون و... او را به یکی از افراد ماندگار و ستون های موسیقی در ایران تبدیل نموده است، بنابراین بسیاری از اساتید عظیم موسیقی امروز ایران، مدیون مشق های نورعلی برومند هستند.

نورعلی برومند در 1285 خورشیدی در تهران دیده به دنیا گگردد از همان دوران کودکی و وقتی که تنها هفت سال داشت، آموزش موسیقی را با دریافت ضرب شروع کرد. یکی از دلایلی که باعث شد تا وی از همان دوران کودکی پا به این عرصه بگذارد، میرزا عبدالوهاب خان برومند جواهری پدر وی بود که به موسیقی علاقه خاصی داشت به همین دلیل هنرمندانی مانند درویش خان، میرزا حبیب سماع حضور، حسین خان اسماعیل زاده و سید حسین طاهرزاده به منزل ایشان رفت و آمد داشتند و این افراد باعث شکوفایی استعداد نورعلی برومند شدند.(1)

برای نمونه برومند از 13 سالگی به مدت سه سال آموزش تار را نزد درویش خان و ردیف مقدماتی وی را فرا گرفت. از دیگر اساتید وی که در راه تکامل موسیقی به برومند یاری شایانی کردند، می توان به صمصام الدوله، ابوالحسن صبا، حبیب سماعی، رضا روانبخش، عبدالله دوامی، اسماعیل قهرمانی، حاج محمد ایرانی و سیدحسین طاهر زاده اشاره نمود. برومند در مورد آموزش موسیقی نزد اساتید عظیم آن دوران گفته بود: استاد آگاه و سرشناسی در مملکت نبوده است که از محضرش استفاده نکند یا از شاگردی اش بهره مند نگردد. بعد از فرادریافت موسیقی در 18 سالگی برای تحصیل به برلین رفت در آنجا به تدریج با موسیقی غربی آشنا و علاقمند شد و پیانو را در آنجا آموخت، وی علاوه بر موسیقی، رشته پزشکی را در آلمان به عنوان رشته تحصیلی خود انتخاب کرد. این هنرمند نامدار از 1310 تا 1330 خورشیدی به مطالعه و آموزش موسیقی پرداخت و در کنار آن به دلیل تسلط به زبان آلمانی به صورت پاره وقت در مدارس و دانشکده ها تدریس می کرد.

برومند همچنین در نواختن تار، سه تار، سنتور، تنبک و کمانچه مهارت داشت و ردیف موسیقی ایرانی را نیز نزد حبیب سماعی، موسی معروفی و اسماعیل قهرمانی فرا گرفت. وی به دلیل استعداد و هوش سرشار خود در یادگیری سازهای گوناگون و پایه گذاری های جدید در آموزش موسیقی نقش بسزایی در موسیقی ایرانی داشت به همین دلیل بود که در 1344 خورشیدی زمانی که دانشگاه تهران آموزش موسیقی ایرانی را شروع کرد، توسط مهدی برکشلی به عنوان استاد ردیف دعوت به کار شد. در آنجا او ردیف موسیقی را به صورت شفاهی به شاگردان آموزش می داد تا این که در 1348 خورشیدی به درجه استادی نائل شد.(2)

تاکید بر موسیقی سنتی

یکی از ویژگی های این موسیقی دان توانا، تعصب در سنت گرایی بود اگرچه این ویژگی هیچ گاه نمی تواند ارزش خدمات وی را در حفظ و اشاعه ردیف موسیقی سنتی نفی کند و تاثیرگذاری او در موسیقی کلاسیک ایرانی بر همگان آشکار است اما او می توانست همانند استاد خود درویش خان نگاه گسترده تری به دنیا امروز و نیازهای موسیقایی جامعه ایران داشته باشد. محمدرضا شجریان که یکی از شاگردان پرآوازه وی بود در کتاب راز مانا در مورد شدت تعصب سنت گرایانه برومند روایتی را نقل نموده و گفته است: استاد برومند به کنسرت ارکستر سمفونیک تهران در کاخ گلستان دعوت شده بوده تا قطعه ای را بشنود که بر روی غزلی از حافظ نهاده شده و حسین سرشار، خواننده باریتون اپرای تهران آن را می خوانده است. نور علی خان به محض شنیدن قطعه، خشمگین شده و از شجریان خواسته که او را به خانه برساند و در راه گفته است: اینها حافظ را هم مسخره نموده اند!.بنابراین او آگاهانه با درآمیختن موسیقی غربی با سنتی ایران کاملا مخالف بود و معتقد بود: اگر قرار است موسیقی ما تغییری پیدا کند، این کار باید به تدریج و در جهت تاریخی آن صورت گیرد.(3)

خدمت به موسیقی ایرانی

از آثاری که از این آوازشناس عظیم به جا مانده می توان به ضبط ردیف های میرزا عبدالله اشاره نمود. ردیف میرزاعبدالله یکی از منابعِ اصلیِ آموزشِ ردیف در موسیقی ایرانی محسوب می گردد. این ردیف در اصل بنا بر ساختار و تکنیک های نوازندگی سه تار شکل گرفته است اما با محور قراردادن آن توسط نورعلی برومند برای دیگر سازهای موسیقی دستگاهی نیز مورد استفاده قرارگرفت. در واقع آشنایی برومند با اسماعیل قهرمانی از موسیقی دانان نامدار باعث شد تا همکاری های متقابلی پیش آید. در این همکاری، قهرمانی ردیف ها را نواخته و برومند به ضبط آنها مبادرت می ورزید، همین مهم باعث شد تا برومند ردیف های ایشان را با ویرایشی نو روایت کند. خود در این باره می گوید: مرحوم قهرمانی به طور مرتب نزد ما می آمد و به ضبط ردیف ها می پرداختیم. باید بگویم در آن زمان قهرمانی بسیار پیر بود و مضرابش به سختی شنیده می شد، من با ممارست فراوان، گوشه های تنظیمی را بازسازی کردم و نواختم که همان ردیف میرزا عبدالله است.

ضبط ردیف آوازی برپایه روایت سید حسین طاهر زاده و کتابی با عنوان ردیف سازی موسیقی ایرانی به قلم ایشان که توسط ژان دورین، موسیقی دان و خاورشناس فرانسوی نت نویسی شد و در1370خورشیدی توسط پیروز سیار به فارسی ترجمه شد، از دیگر آثار وی به شمار می رود. همچنین نواخته های برومند مجموعه ای است از سه اجرای آزاد وی که به ترتیب با سازهای سه تار، تار و سنتور نواخته شده است. علاوه بر این موارد، برومند در طول دوره حیات هنری خویش خدمات شایانی از جمله، تاسیس بخش موسیقی سنتی گروه موسیقی دانشکده هنرهای زیبا، حضور در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی، همکاری با مرحوم روح الله خالقی در تدوین کتاب سرگذشت موسیقی ایران، تشکیل آزمون باربد، ضبط ردیف های طاهرزاده، جمع آوری تصنیف ها و اشعار قدیمی و ضبط آن را در کارنامه خود دارد.

آثاری براساس اجرای نورعلی برومند

در 1397 خورشیدی کتابی به اسم ردیف میرزا عبدالله برای تار بر پایه اجرای نورعلی برومند توسط حسین مهرانی نوشته شد، این اثر که موسسه فرهنگی هنری ماهور آن را منتشر کرد، دارای 2 بخش بود که در بخش اول به نظریات و تئوری مؤلف در زمینه های مختلفِ مبانی و تجزیه و تحلیل می پردازد. بخش دوم شامل نت نگاری و تجزیه و تحلیل گوشه های ردیف است که در آن به نگارش دقیق ریتم، علایم سرکلید و متغیرها در متن گوشه ها، سرعت قطعات ضربی و دینامیک (شدت و ضعف جمله ها)، اگوگیک (شامل تند و کند شدن جمله ها در متن گوشه ها)، تأکیدها (آکسان ها)، جمله بندی ها و دسته بندی ها و همچنین نگارش دقیق مضراب ها و انگشت گذاری ها پرداخته شده است.

همچنین برومند به دعوت برونو نتل، اتنوموزیکولوگ آمریکایی به ایلینویز رفت و در یک دوره کوتاه مدت به معرفی موسیقی دستگاهی ایرانی پرداخت و بخش هایی از موسیقی ردیف را در آنجا ضبط کرد که هم اکنون در آرشیو دانشگاه ایلینویز موجود است. کتاب هزاردستان؛ انگاره موسیقی ایران براساس سمینار نورعلی برومند در دانشگاه ایلینویز آمریکا، نوشته محسن محسنی از طرف انتشارات سوره مهر منتشر شده است. این کتاب تزی علمی پژوهشی و کاربردی در آواز ایرانی محسوب می گردد که براساس سمینار برومند در دانشگاه ایلینویز آمریکا درباره ارتباط آواز هزاردستان و موسیقی ایرانی طی دو آنکدوت کلی سونوریته و آرتیکولاسیون و تأثیرات آن در خوانندگان و نوازندگان موسیقی ایرانی نگاشته شده است. آنالیز و تحلیل انگاره های تحریری و بعضی ویژگی های سبکی استادان عظیم آواز و ساز در موسیقی ایران از نظر صدادهی و جمله بندی و مقایسه آن با عناصر موجود در طبیعت یعنی آواز بلبل از جمله ارکان اصلی این پژوهش است که در نتیجه آن می تواند ضمن معرفی بیشتر موسیقی ایرانی، دریچه هایی در جهت تنوع تحریری آواز ایرانی بگشاید.

خاموشی

این موسیقیدان نامدار سال ها از ناراحتی چشم رنج می برد و در اواخر عمر نابینا شد. پایان وی بعد از سال ها خدمت رسانی به موسیقی ایرانی در 30 دی 1355 دیده از دنیا فروبست و در آرامگاه ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.

منابع:

1- روح الله خالقی، سرگذشت موسیقی ایران، تهران 1353 ش، ص499-501

2- محمدرضا لطفی، نورعلی برومند، استاد برجسته گروه موسیقی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، چیستا، دوره 2، ش 5 (دی 1361)؛ ص592

3- برای اطلاعات بیشتر ر. ک مقاله نورعلی برومند، گنجینه موسیقی ایرانی، به روایت اسناد، نوشته علیرضا اسماعیلی، گلستان هنر بهار 1388 شماره 15