ضرابخانه جیب پر پول تهران - عینکی متفکر

به گزارش عینکی متفکر، مرضیه موسوی ـ خبرنگار: حوالی خیابان پاسداران و بوستان و فرخی یزدی را نشان می دهند و می گویند سه راه ضرابخانه همین اطراف بود.

نشانی دقیقش را کسی نمی داند. سال ها از روزهایی که ضرابخانه محل برو وبیای پول چاپ کن ها بود گذشته و کسی از آن گذشته قاجاری تا به حال زنده نمانده است. از این محله قدیمی تنها نامی باقی مانده و چند ساختمان قدیمی که متروکه شده اند. خانه ها و ساختمان ها اگر مدرن و امروزی نباشند، اغلب با معماری پهلوی خودنمایی می نمایند و کمتر خبری از اهالی قدیمی در این محله به چشم می خورد. حتی مسجدجامع ضرابخانه پوست انداخته و بعد از گسترش فضای مسجد، نامش هم به نام مسجدجامع غدیرخم تغییر نموده است. در این محله به اعتبار نام قدیمی اش، چند صرافی هم به کسب و کارهای رایجش اضافه شده است.

• نخستین مؤسسه آموزش بانکداری

  بعضی تقاطع همت و شریعتی را نشان می دهند و بعضی دیگر تقاطع خیابان پاسداران و بوستان را؛ جایی که روزگاری ساختمان ضرابخانه در آن قرار داشت و دیگر اثری از آن نیست. اواسط خیابان پاسداران عمارتی قاجاری با سقف شیروانی و ستون های گچ کاری شده و ایوانی زیبا خودنمایی می نماید. ساختمانی از نفس افتاده که نام مؤسسه آموزش عالی بانکداری روی سردر آن به چشم می خورد و حتی از پشت نرده های فلزی هم شیشه های شکسته و سقف طبله نموده اش به چشم می آید. اهالی محله به یاد ندارند این ساختمان از کی متروکه شده. اما درست دیوار به دیوارش درهای ساختمانی کم سن و سال تر به روی دانش آموخته های رشته بانکداری باز است و نام مؤسسه عالی بانکداری را به دوش می کشد. نگهبان ساختمان از به ثبت ملی رسیدن ساختمان قاجاری خبر می دهد که نخستین مرکز آموزش بانکداری در ایران بوده و در دوره قاجار تأسیس شده اما فعلاً خبری از مرمت و نگهداری از آن نیست. اهالی محله از ساختمان قدیمی دیگری خبر می دهند که در مرکز محوطه بانک مرکزی جا خوش نموده و روزگاری باشگاه بانک مرکزی بوده است.

• باشگاهی با دیوارهای بلند نارنجی

  خیابان مسجدجامع یکی از خیابان های قدیمی محله ضرابخانه است. مسجدجامع ضرابخانه که این روزها به مسجدجامع غدیر خم تغییر نام داده است در همین خیابان و درست روبه روی باشگاه بانک مرکزی جا خوش نموده است. عزت الله فانی از معدود کاسبان قدیمی باقیمانده در این خیابان می گوید: مسجد تا چند دهه پیش ساختمانی قدیمی داشت با طاقی ضربی. از همان زمان به مسجدجامع معروف و محل گردهمایی اهالی محله بود. ساختمان های این محله اغلب سقفی شیروانی داشتند و معماری قدیمی. در چند سال اخیر چهره محله تغییر زیادی نموده است. به دیوارهای بلند و دو رنگ باشگاه بانک مرکزی اشاره می نماید و می گوید: قسمت پایینی دیوار که نارنجی رنگ است از قدیم وجود داشت. اما قسمت سفیدرنگ بعدها به ارتفاع دیوار اضافه شد. تا زمانی که دیوارهای سفید نبودند، می شد ساختمان قدیمی باشگاه را از اینجا دید. اما بعد از دیوارکشی، این ساختمان دیگر معین نیست. بانک مرکزی هم با خرید بخشی از زمین های اطراف، ساختمان های تازه ای در این محوطه ساخت و آن را گسترش داد. از قنات ها و آب انبارهای قدیمی محله ضرابخانه می گوید که با ساخت و سازهای جدید از بین رفته است و آب شربی که روزگاری اهالی محله را سیراب می کرد. حالا آب این قنات ها به فاضلاب می ریزد و در بهترین حالت، مثل آب قنات حاج یدالله از جوی خیابان مسجدجامع می گذرد و درختان خیابان را سیراب و بعد در نخستین فرصت به کانال های زیرزمینی راه پیدا می نماید.

• سکه، از جیب تا زبان مردم کوچه و بازار

  نخستین ضرابخانه تهران در بازار قرار داشت. اما در دوره ناصرالدین شاه به حوالی خیابان سلطنت آباد منتقل شد. نصرالله حدادی تهران شناس می گوید: یکی از مهم ترین دلایل انتقال ضرابخانه از بازار تهران به خیابان سلطنت آباد، این بود که اجازه دخالت در ضرب سکه به کسی ندهند و شاهان قاجار با خیال راحت بتوانند سکه تقلبی ضرب نمایند تا به ثروت خود اضافه نمایند. آن موقع هر کسی فلز مس و طلا و نقره و نیکل داشت می توانست به ضرابخانه برود و سکه ضرب کند؛ سکه های نقره و طلا، پول سفید نام داشت و سکه های نیکل و مس به دلیل رنگ سیاهی که داشتند به پول سیاه معروف بود. حدادی می گوید: اصطلاح یه پول سیاه نمی ارزد بعد از رواج این سکه ها وارد زبان ما شد و معنای بی ارزش بودن چیزی را داشت. آن موقع ارزش هر سکه به وزن آلیاژ آن بستگی داشت. برای همین بعضی از مردم با تقلب کردن در آلیاژ و وزن آن، سکه تقلبی وارد بازار می کردند. معیرالممالک مسئول عیارسنجی آلیاژها و سکه های ضرب شده در ضرابخانه بود. رهی معیری از خانواده یکی از همین معیرالممالک ها است که در دوره قاجار در ضرابخانه مشغول کار بود. معیرهایی هم در بازار بودند که عیار سکه ها را می سنجیدند و اگر متوجه تقلب می شدند، آن پول دیگر از سکه می افتاد یعنی ارزش خود را از دست می داد. این هم یکی دیگر از ضرب المثل های رایج در زبان فارسی درباره ضرب سکه است. یکی از راه های سنجش عیار سکه ها، این بود که اشخاص حرفه ای سکه طلا را به دندان می گرفتند و اگر سکه به راحتی خم می شد می فهمیدند که در آلیاژ آن تقلب شده است؛ فرهنگی که از عیارسنجی در بازار به سکوهای قهرمانی ورزشی رسیده و این روزها ورزشکارانی که مدال طلا می گیرند ژست عیارسنج ها را به خود می گیرند تا طلا بودن مدال خود را نشان دهند. حدادی می گوید: در دوره محمدشاه قاجار به دلیل پیروزی محمدشاه در جنگ یا همان غزوه، واحد پول غازی نام داشت. آن موقع از بس عیارسنج ها گوشه و کنار سکه ها را به دندان می گرفتند و آنها را کج می کردند، دور تا دور سکه ها جر می خورد و در اصطلاح آن موقع شندر می شد؛ شندر غاز هم اشاره به پول دوره محمدشاه دارد که در زبان ما رایج شده است. یکی از دغل هایی که درباره سکه ها می شد این بود که دورتادور سکه را می ساییدند و از طلای آن کم می کردند. در دوره پهلوی اول برای اینکه چنین تقلبی دیگر انجام نگردد، دور تا دور سکه ها را خطوط باریکی کشیدند تا تراشیده شدن آن معین گردد. در دوره پهلوی اول بود که کم کم چاپ اسکناس جای ضرب سکه را گرفت و طلا و جواهرات سلطنتی به همراه اشیای ارزشمند دیگر به عنوان پشتوانه پول ایران معرفی گردید.